De complete schoolbieb gids

Alles wat je moet weten over het opzetten, beheren en onderhouden van een schoolbibliotheek.

Door Stijn Dautzenberg & Tom Buunk laatste update 21 januari, 2023

Voor wie is deze gids?

Je bent een leerkracht, leescoördinator of IB'er en je vindt het jammer om te zien dat leerlingen steeds minder graag lezen. Jullie hebben al enorm veel energie gestoken in het verhogen van het leesplezier op jullie school, maar het gewenste resultaat blijft tevergeefs achterwege. Jullie hebben daarom besloten om een eigen schoolbibliotheek op te zetten of de huidige schoolbibliotheek te verbeteren.

Herken je je in dit profiel? Dan ben je hier aan het juiste adres! In deze complete schoolbieb gids beantwoorden we al je brandende vragen.

Het belang van leesplezier

In het leesonderwijs ligt de focus veelal op leesvaardigheid en minder op het leesplezier. We nemen ieder jaar de AVI- en DMT-toetsen af en de school wordt beoordeeld op basis van de leesresultaten in groep 8. Het leesplezier staat daardoor vaak op de tweede plaats.

Dat betekent natuurlijk niet dat leesplezier onbelangrijk is…

Integendeel! Hoe meer leesplezier leerlingen ervaren, hoe meer leeskilometers ze maken en hoe sneller ze hun leesvaardigheid ontwikkelen.

Je zou dus kunnen beargumenteren dat juist het leesplezier op plek één zou moeten staan en de schoolbibliotheek is daar bij uitstek de beste plek voor.

Het doel van deze gids is om jou en je team te helpen met het zelfstandig opzetten van een schoolbibliotheek zonder het inhuren van dure leesconsulenten. Die 750 euro kan namelijk beter besteed worden aan het kopen van nieuwe boeken.

We verlaten het klaslokaal en duiken de schoolbibliotheek in, omdat leesbevordering pas echt succesvol kan zijn wanneer het lezen een centrale plek in de school heeft. Wat hebben jullie tot nu toe al gedaan?

Start hieronder direct met de checklist.

Organisatie en rubriceren

Boeken op een centrale plek of verspreid over klassen?

Ook bij ruimtegebrek is het mogelijk om een aantrekkelijke schoolbibliotheek in te richten. Een grote centrale schoolbieb biedt weliswaar voor ieder wat wils, maar het onderhoud vraagt extra tijd. Het aanbod van een bieb in de klas is beperkter, maar de boeken zijn altijd binnen handbereik en met slimme trucs kun je ook hier het aanbod verbreden. Welke stategie past het best bij jullie school?

	Schoolbieb	Klassenbieb	Combinatie
Toelichting	Alle boeken op een centrale plek	Alle boeken verdeelt over klassen	Series en informatieve boeken op een centrale plek. Overige boeken verdeelt over klassen.
Ruimte nodig	Veel	Zeer weinig	Weinig
Drukte op gang	Druk	Rustig	Gemiddeld
Aanbod	Zeer breed	Gemiddeld	Breed
Leesplezier	Meer leesplezier	Minder leesplezier	Meer leesplezier
Verantwoordelijkheid	Leescommisie	Leerkrachten	Leescommisie en Leerkrachten

Help er is geen ruimte voor een schoolbieb!

Wil je graag een mooie grote schoolbieb maar is dit onmogelijk… Bijvoorbeeld omdat de school razendsnel groeit of omdat de school midden in een verbouwing zit? Dan zijn klassenbibliotheken een uitstekende oplossing.

Wens je na een bepaalde periode om de stap richting een centrale schoolbieb te zetten? Zorg er dan voor dat je tijdens het inrichten van de klassenbibliotheken al helder hebt waar alle boeken staan zodat het oprichten van een centrale schoolbibliotheek in de toekomst soepel verloopt.

Klassenbibliotheken rouleren

Ga je aan de slag met klassenbibliotheken dan loop je het risico dat het aanbod binnen de klas beperkt is en dat leerlingen daardoor minder leesplezier ervaren. Werk je op een relatief grote school met twee of meer klassen per leerjaar dan is het slim om ieder kwartaal of ieder halfjaar de boekenkasten te rouleren. Op die manier blijft het aanbod fris. Boekenkasten met wieltjes maken deze verhuizing nog eenvoudiger.

Series en informatieve boeken op de gang

Het grootste nadeel van klassenbibliotheken is dat boeken die eigenlijk bij elkaar horen, verdeelt worden over klassen. Om dit probleem op te lossen raden we aan om series en informatieve boeken op een centrale plek in de school zetten.

Het voordeel van deze benadering is dat leerlingen vaker verslaafd raken aan een spannende serie en dat leerlingen eenvoudiger materiaal kunnen vinden voor bijvoorbeeld een spreekbeurt of werkstuk.

Het nadeel van deze benadering is dat je extra ruimte nodig hebt op de gang. Echter is deze selectie boeken vaak relatief klein waardoor dit geen groot probleem is.

Welke boeken gaan we saneren?

Het is verstandig om versleten of kapotte boeken tijdig uit de collectie te saneren. De voornaamste reden hiervoor is dat de meeste kinderen deze boeken aanzienlijk minder vaak kiezen en dat zou betekenen dat de keuze in de realiteit kleiner wordt.

Het is daarnaast te adviseren om ook de boeken van vóór 2000 te saneren omdat deze geschreven zijn met de oude spelling.

Saneringsrichtlijnen van de Bibliotheek op School

Onderstaande criteria worden gebruikt bij het saneren van de huidige schoolcollectie:

• Slijtage: kapotte of beschadigde boeken;
• Uiterlijk: verouderde uitstraling, zoals kaft, lettertype, papierverkleuring, illustraties;
• Inhoud leesboeken: verhaal of taalgebruik dat kinderen van nu niet meer aanspreekt;
• Inhoud informatieve boeken: informatie is gevoelig voor veroudering. Informatief materiaal dat ouder is dan acht jaar verdient een kritische blik, zeker informatieve boeken over landen, wetenschap en techniek. Voor informatieve boeken ouder dan 12 jaar geldt het advies om ze direct af te schrijven.
• Doelgroep: niet bestemd voor baby’s, peuters en kinderen in de basisschoolleeftijd;
• Afgeschreven boeken van de openbare bibliotheek horen ook niet in een schoolbibliotheek.

Op basis van de ervaringsgegevens van Bibliotheek op School blijkt dat 50% of minder van de boeken overblijft na een grondige sanering van de schoolbibliotheek.

Welke labels plakken we op de boeken?

Het labelen van boeken is essentieel. Labels helpen met het eenvoudig terugzetten en vinden van boeken doordat boeken die bij elkaar horen gegroepeerd zijn. Het labelen is arbeidsintensief, maar zonder labels verandert een schoolbieb snel een een chaostische boekenzee. Welke labels plak je op de boeken en welke labels zijn overbodig?

Het ideale scenario

In het ideale scenario label je de boeken voor aanvankelijk technisch lezen met een AVI-niveau. In het voortgezet technisch lezen is het AVI-niveau irrelevant omdat deze leerlingen alle jeugdliteratuur kunnen lezen. Daarom labelen basisscholen deze boeken op basis van de belevingswereld. Daarnaast is het praktisch om de overige categorieën zoals "informatief", "prentenboek" en "Engels" apart te labelen.

Hieronder vind je een overzicht van de labels in het ideale scenario:

	Label	Toelichting
A	AVI-start	AVI-start boeken
A	AVI m3	Avi m3 boeken
A	AVI e3	Avi e3 boeken
A	AVI m4	Avi m4 boeken
B	B	Boeken voor kinderen tussen 7 en 12 jaar (mogelijk opsplitsen per leeftijd)
C	C	Boeken voor kinderen vanaf 12 jaar
	Informatief	Informatieve boeken
	Prentenboek	Prentenboeken
	Engels	Engelse boeken

Mocht de B kast uitpuilen dan is het aan te raden om ook deze kast verder op te spliten in sub-categorieën op basis van leeftijd. Op die manier kunnen leerlingen eenvoudiger een boek vinden en terugzetten. Het is in dit geval wel belangrijk dat leerlingen uit groep 6 het gevoel hebben dat ze ook een boek mogen kiezen uit groep 7 en andersom.

AVI-labels

Veel basisscholen labelen hun boeken met een AVI-score. Dit is praktisch voor kinderen in groep 3/4 die bezig zijn met aanvankelijk technisch lezen. Echter trekken sommige basisscholen deze lijn door naar het voortgezet technisch lezen en dit kan een negatief effect hebben op het leesplezier van de leerlingen doordat de leesvaardigheid direct aan het lezen wordt gekoppeld.

Experts bij CITO zullen je vertellen dat deze AVI-labels ook helemaal niet kloppen. Wist je dat de literatuur van Harry Mulisch geschreven is voor AVI m6? Gek genoeg staan er op sommige basisscholen kinderboeken met het label AVI e7...

Wat scholen eigenlijk met deze AVI-labels proberen bereiken is het aanreiken van een boek dat past bij de belevingswereld van een kind uit eind groep 7. Een goede oplossing is om deze boeken simpelweg te labelen met "Groep 7" in plaats van een AVI-niveau.

In het voortgezet technisch lezen speelt AVI slechts een beperkte rol bij het kiezen van een boek. De nadruk leggen op het AVI-niveau middels labels kan leerlingen demotiveren om een boek te lezen terwijl het mogelijk perfect bij die leerling aansluit. Enorm zonde!

Thema-labels

Wij adviseren om naast een leeftijd of AVI-label ook een thema label te plakken. Thema labels tillen de uitstraling van jullie boekencollectie echt naar het volgende niveau en helpen met het rubriceren van de collectie op een kindvriendelijke manier.

Het is wijs om alle boeken met dezelfde labels bij elkaar te zetten. Bijvoorbeeld:

• Groep 5/6 - Dieren
• Groep 5/6 - Detective
• Groep 7/8 - Detective

Deze manier van rubriceren heeft verschillende voordelen:

• Iedere leerling kan eenvoudig een specifiek boek vinden.
• Iedere leerling kan eenvoudig een boek terugzetten op de juiste plek.
• De bieb blijft makkelijk op orde doordat leerkrachten in een oog opslag zien welke boeken verkeerd staan.

Thema labels hebben dus heel veel voordelen, maar om die voordelen te ervaren zal het team eerst extra tijd moeten investeren in het plakken van de thema labels. Een investering die je op de lange termijn terugverdient omdat de bieb altijd netjes is.

Tijdens het plakken van de thema labels zul je veel boeken tegenkomen waarover je twijfelt. Past dit boek nou beter bij "magie" of "avontuur"?

Verplaats je in dit geval in de leerling en kijk naar de kaft of de titel. Het gaat er niet om dat het label de volledige complexiteit van het boek omvat, maar dat de eerste associatie van de leerling matcht.

Een ander nadeel is dat leerlingen een tunnelvisie ontwikkelen voor een specifiek thema terwijl boeken en interesses van leerlingen veel gelaagder zijn dan een label. Het blijft daarom belangrijk dat leerkrachten leerlingen actief helpen met het kiezen van een passend boek.

Uit de praktijk blijkt echter dat leerkrachten dit lastig vinden. Ze weten weinig over (nieuwe) boeken en weten niet goed welke boeken op school staan. Hoe los je dit op?

Gebruik goede schoolbieb software met een focus op het leesplezier! Goede schoolbieb software weet altijd welke boeken beschikbaar zijn en houdt rekening met de gelaagde complexiteit van boeken en de steeds veranderende interesses van het jonge kind. Op die manier leest een leerling altijd een boeiend boek.

Hoe rubriceren we de schoolbibliotheek?

Rubriceren is een goede manier om de bieb op orde te krijgen, maar het sorteren is arbeidsintensief. Voordat je denkt aan rubriceren is het daarom goed om jezelf af te vragen of de categorisatie van de boeken niet te breed is. Een kleine groep boeken met dezelfde labels rubriceren is namelijk overbodig doordat leerlingen in een oog opslag een boek kunnen vinden.

• Nog geen labels geplakt?
  Welke labels plakken we op de boeken?
• Nog geen thema labels geplakt?
  De bieb op orde met thema labels

Mocht de schoolbieb echter correct gelabeld zijn en simpelweg veel boeken bevatten dan vind je hieronder een overzicht van de voor- en nadelen van verschillende rubriceer-mogelijkheden:

	Kleur + plank	Auteur achternaam	Auteur achternaam flexibel
Uitstraling	Oogt rustgevend	Oogt rommeliger	Oogt rommeliger
Labels	Vereist labels	Vereist geen labels	Vereist geen labels
Objectiviteit	Subjectief (wat te doen bij rood en blauw boek)	Objectief	Objectief
Beheersysteem koppeling	Extra context nodig	Eenvoudige integratie	Eenvoudige integratie
Herorganiseren	Verplaatsen van boeken maakt labels mogelijk onbruikbaar	Geen probleem	Geen probleem
Boeken zoeken	Max 30 seconden	Max 10 seconden	Max 30 seconden
Boeken terugzetten	Makkelijk terugzetten door labels	Lastig terugzetten door sorteren op achternaam	Makkelijk terugzetten door sorteren op eerste letter van achternaam
Boeken toevoegen	Nieuwe boeken toevoegen vereist extra werk	Nieuwe boeken toevoegen vereist hersortering	Nieuwe boeken toevoegen zonder extra werk

Onze voorkeur gaat uit naar de middenweg waarbij boeken gesorteerd worden op de eerste letter van de achternaam van de auteur. Je combineert met deze optie het beste van twee werelden. Het is in dit aan raden om boekstoppers te gebruiken voor elke letter van het alfabet.

Inventarisatie

Welke boeken hebben we op dit moment op school?

Een goede bibliotheek start met bewustwording. Welke boeken hebben we op school? Zijn de boeken allemaal eigendom van de school of zijn sommige boeken privé-eigendom van een leerkracht? Hebben we al een lijst met het aantal kopieën per isbn-nummer?

Mis je die lijst? Dan is het zaak dat je software kiest waarmee deze lijsten eenvoudig in één middag ingescand kunnen worden.

Zelf prutsen met spreadsheets is je tijd niet waard.

Met welke software gaan we de schoolbieb inventariseren?

Voordat je serieus werk kan maken van een schoolbibliotheek is het nodig om het huidige boekenbestand op jullie basisschool te inventariseren. Je hebt hier verschillende tools voor:

	De Leesapp	Schoolbiebscan	Colibris	Aura Junior
Ontwikkelaar	Onderwijs in Beeld	Zwijsen	Vision*r	Aura Software
Ontwikkeljaar	2021	2016	2000	1995
Inscannen	Telefoon/laptop	Telefoon	Barcode scanner	Barcode scanner
Barcodes plakken	Niet nodig	Niet nodig	Unieke barcodes plakken	Unieke barcodes plakken
Uitleenmodule	Ja	Nee	Ja	Ja

Het boekenbestand

Wat is ons budget?

Een goed georganiseerde schoolbibliotheek vereist een aantal investeringen. Er moet budget worden gereserveerd voor boekenkasten, diverse zitplaatsen, aankleding en natuurlijk de boeken zelf. Maar heb je ook al aan de toekomst gedacht?

Het is zaak om de schoolbibliotheek jaarlijks te updaten zodat het boekenaanbod actueel blijft. Skip je deze stap dan loop je het risico dat over 5 jaar wederom een flinke investering nodig is. Een jaarlijks bibliotheek-budget is daarom de duurzaamste en goedkoopste oplossing.

Beperkt budget, maar toch starten met een schoolbibliotheek? Dan is het belangrijk om een meerjarenplan te maken, waarin je stapsgewijs de collectie opbouwt. Het kost doorgaans zo’n vijf jaar om een schoolbibliotheek kwalitatief op orde te krijgen.

Hoeveel boeken gaan we aanschaffen?

Volgens de Bibliotheek op school wordt vijf titels per leerling als minimale startcollectie beschouwd en vanaf acht titels per leerling als optimale collectie. Collecties van schoolbibliotheken met een omvang gebaseerd op deze richtlijnen bieden voor de leerlingen voldoende keus.

Voor collecties op scholen met minder dan 150 leerlingen is een collectieomvang van minimaal 750 boeken aan te bevelen om kinderen voldoende keus te bieden.

Waar gaan we boeken aanschaffen?

Er zijn drie verschillende partijen waar je kinderboeken kunt aanschaffen:

1. De lokale boekhandel
2. NBD Biblion
3. De lokale kinderboekwinkel

NBD Biblion

NBD Biblion is een grote landelijke partij waar je zelf boeken kunt bestellen. Deze boeken worden geprepareerd voor de bibliotheek. Optioneel worden de boeken geplastificeerd en gelabeld. Welke labels op de boeken komen, bepaalt NBD Biblion zelf.

Lokale kinderboekwinkels

Lokale kinderboekwinkels bieden veel meer dan enkel de levering van boeken voor de schoolbieb. De meeste kinderboekwinkel eigenaren hebben zelf de PABO afgerond en kijken dus ook met een onderwijskundige bril naar het aanbod in jullie schoolbibliotheek.

De kinderboek expert stelt een boekenpakket op maat samen waardoor je boeken krijgt die de leerlingen echt leuk vinden. Ze zullen op aanvraag de boeken plastiferen en labelen naar jouw wensen. Daarnaast geven ze tips voor de "hidden gems"; De boeken die jij niet kende, maar die echt fantastisch zijn om te lezen.

Onderwijs in Beeld heeft geen zakelijke overeenkomsten met kinderboekwinkels, maar door de combinatie van het lokale aspect en de specialistisch kennis adviseren wij met een van deze experts samen te werken.

Hieronder vind je een overzicht van alle lokale kinderboekwinkels in Nederland.

Kinderboekwinkel	Stad	Telefoon
De Vrolijke Boekenwurm	Alkmaar, Noord-Holland	06 50 49 87 02
De Kinderboekwinkel	Amsterdam, Noord-Holland	020 622 4761
Casperle	Amsterdam, Noord-Holland	020 679 1101
Rapunsel	Assen, Drenthe	059 230 0788
De Kinderboekentuin	Breda, Noord-Brabant	076 737 0099
Alice in Wonderland	Den Haag, Zuid-Holland	070 310 6992
De Giraf	Dordrecht, Zuid-Holland	078 631 2386
Meester Mokka	Doetichem, Gelderland	031 464 2872
De Boekenberg	Eindhoven, Noord-Brabant	040 2456261
De Groningse Kinderboekhandel	Groningen, Groningen	050 314 0097
Kiekeboek	Haarlem, Noord-Holland	023 531 8163
De Toverlantaarn	Leeuwarden, Friesland	058 212 5676
Silverster	Leiden, Zuid-Holland	071 512 8658
Kinderboekwinkel Nijmegen	Nijmegen, Gelderland	024 324 0096
de Kleine Tovenaar	Roermond, Limburg	047 532 9392
Leesvink	Rotterdam, Zuid-Holland	06 24 23 55 63
De Kleine Kapitein	Rotterdam, Zuid-Holland	010 412 4750
Ver Van Hier	Rotterdam, Zuid-Holland	010 845 1336
De geheime tuin	Rotterdam, Zuid-Holland	010 229 1260
De Utrechste kinderboekwinkel	Utrecht, Utrecht	030 232 2057
In de Wolken	Voorburg, Zuid-Holland	070 387 8730
Silvester Boek en Spel	Zoetermeer, Zuid-Holland	079 316 2519
De Kleine Johannes	Leuven, België	+321 623 7845

Welke boeken gaan we aanschaffen?

Stop! Maak even een pas op de plaats … Stel jezelf de volgende vraag: "Hebben we eigenlijk wel nieuwe boeken nodig?" En zo ja: weet je wel welke boeken jullie leerlingen echt leuk vinden?

Nieuwe boeken kosten duizenden euro’s en dat geld wil je op een doordachte manier besteden. Je hebt hiervoor maar één kans, want volgend jaar is het bibliotheek-budget een fractie van het huidige budget.

De meeste externe partijen zouden jullie het liefst direct opzadelen met een grote stapel nieuwe boeken. Een stapel boeken gebaseerd op de verkoopcijfers van dit jaar of mogelijk de meest gelezen boeken van de afgelopen 10 jaar. Maar houdt iemand rekening met de unieke identiteit van jullie basisschool?

De schoolbieb levert een belangrijke bijdrage aan de koppeling van het schoolleven aan de schoolcultuur. Iedere schoolcultuur is uniek en daarom is de aanschaf van een standaard boeken-assortiment een van de meest gemaakte fouten bij het opzetten van een schoolbibliotheek.

Deze vraag is daarom een strikvraag om je bewust te maken van deze valkuil. Aan jou nu de taak om te onderzoeken welke boeken echt passen bij jullie leerlingen, zodat jullie op doordachte wijze jullie boekenbudget kunnen besteden.

Welke boeken passen bij onze leerlingen?

Om deze ingewikkelde vraag te beantwoorden ga je op onderzoek uit. Gedurende een periode van minstens twee maanden volg je het leesgedrag van jullie leerlingen. Je probeert de volgende vragen te beantwoorden:

• Welke boeken worden er vaak gekozen?
• Welke boeken leggen ze snel terug?
• Welke boeken blijven altijd liggen?
• Welke boeken lezen ze thuis?
• Over welke boeken spreken ze in de kring?
• Over welke boeken spreken ze met vriendjes en vriendinnetjes?

Let op!

De vraag: "Hoe leuk vond je dit boek?" Zal 90% van de tijd beantwoord worden met “leuk” omdat jonge kinderen meestal nog de woordenschat missen om hun leesinteresses te verwoorden. Beperk je onderzoek daarom slechts tot kwantitatieve observaties zoals hoe vaak boeken gekozen worden.

Vind je dit lastig en weet je niet hoe je dit aan moet pakken? Dan vind je op het einde van dit artikel software waarmee je dit proces kunt automatiseren.

Leerlingen geven in het beheersysteem door welk boek ze lenen en de software volgt automatisch het leesgedrag van de leerlingen. Na een poosje ontvang je automatisch tips over de boeken die jullie leerlingen nog meer leuk zouden vinden om te lezen.

De inzichten in het leesgedrag in combinatie met de kennis van een lokale kinderboek expert bieden een solide basis voor de aanschaf van boeken die passen bij jullie leerlingen en unieke schoolcultuur.

Hoe houden we de schoolbibliotheek up-to-date?

Nadat de basiscollectie op peil is, is het belangrijk deze te onderhouden zodat het boekenaanbod actueel blijft. Volgens de Bibliotheek op school geldt hierbij een vervangingspercentage van 14%. Elk jaar worden de beschadigde en verouderde boeken vervangen door nieuwe, actuele titels. Met het afschrijvingspercentage van 14% wordt de gehele collectie van de schoolbibliotheek in 7 jaar tijd vervangen.

Bij deze jaarlijkse aankoop is het belangrijk dat boeken aangeschaft worden op doordachte wijze, zodat het beperkte budget optimaal besteed wordt. Je wil boeken aanschaffen die passen bij jullie schoolidentiteit en het leesgedrag van de leerlingen.

Spreek samen een jaarlijkse budget voor uitbreiding van de schoolbieb af en bestel ieder jaar op hetzelfde moment nieuwe boeken. Op die manier zorg je ervoor dat de kwaliteit van de schoolbieb geborgd wordt.

Beheer en onderhoud

Met welke software gaan we de schoolbieb beheren?

Om je bibliotheek eenvoudig te beheren heb je een bibliotheekbeheersysteem nodig. Hieronder vind je een overzicht van vijf verschillende aanbieders:

1. Aura
2. Colibris
3. Schoolwise
4. BoekMee
5. De leesapp

Laten we eens kijken naar de verschillen en overeenkomsten:

	De Leesapp	Aura Junior	Colibris	SchoolWise	BoekMee
Apparatuur	Telefoon-, tablet en laptop	Computer terminal	Computer terminal	Computer terminal	Computer terminal
Volgnummer	ISBN boek	Uniek nummer	Uniek nummer	Uniek nummer	ISBN boek
Beheerpreciesie	Soepel tot strikt	Strikt	Strikt	Strikt	Strikt
Toegankelijkheid	Zeer toegankelijk tot beperkt	Beperkt	Beperkt	Toegankelijk tot beperkt	Beperkt
Flexibiliteit in fysieke inrichting	Centrale bibliotheek of klassenbibliotheken	Centrale bibliotheek	Centrale bibliotheek	Centrale bibliotheek	Centrale bibliotheek of klassenbibliotheken
Flexibiliteit in procesinrichting	Via bibliothecaris, leerkracht of leerling zelf	Via bibliothecaris	Via bibliothecaris of leerling zelf	Via bibliothecaris of leerling zelf	Via bibliothecaris
Boektips	Op basis van een uniek leesprofiel	Op basis van thema	Nee	Op basis van thema	Nee
Inzicht in leesgedrag	Inzicht in gelezen titles en leesmeters	Inzicht in gelezen titels	Nee	Inzicht in gelezen titles	Inzicht in gelezen titles
Inzicht in leesvaardigheid	Inizcht in leesvaardigheid met trendvoorspelling	Nee	Nee	Nee	Nee
Collectie-uitbreding	Advies op maat op basis van leesgedrag van leerlingen	Nee	Nee	Via de Openbare Bibliotheek	Nee

Het jaar van ontwikkeling

Het grote verschil tussen de systemen is het jaar van ontwikkeling of de toepassing waarvoor het ontwikkeld is, zoals een strikt beheerproces.

De systemen van Aura en Colibris zijn ontwikkeld in een wereld zonder mobiele telefoons. SchoolWise en BoekMee zijn later gekomen, maar zijn ontwikkeld met het proces van de openbare bilbiotheek in het achterhoofd.

De leesapp is juist ontwikkeld met de focus op mobiele apparaten (mobiele telefoons, tablets en laptops), zodat deze flexibel is in de inrichting van het beheerproces en de boeken altijd toegankelijk zijn voor de leerlingen.

Het beheerproces

De wat meer traditionele systemen helpen scholen met het organiseren van een strikt beheerproces. Hetzelfde proces dat wordt gebruikt om boeken uit te lenen aan scholieren op middelbare scholen en aan burgers in openbare bibliotheken.

Voor deze toepassing is het nodig om iedere kopie van een boek uniek identificeerbaar te maken, ofwel te voorzien van een unieke code in de vorm van een barcode op de voorkant van het boek of een RFID-sticker aan de binnenkant van de kaft.

Het enige verschil met de Leesapp is dat je alleen weet om welk ISBN het gaat en niet exact weet om welk exemplaar. Deze gegevens zijn terug te vinden in het logboek van het boek.

Leesplezier

Een ander verschil zit in de reden waarom het systeem ontwikkeld is. Naast het beheren van de bieb heeft de leesapp het doel om het leesplezier te verhogen. De Leesapp houdt toch al bij welke boeken de leerlingen lenen, dus waarom ook niet meteen even meten hoe leuk ze die boek vonden en welke andere boeken ze leuk zouden vinden. Je slaat hiermee twee vliegen in een klap.

Vergelijk het met Netflix voor jullie schoolbieb.

Wie gaat de boeken uitlenen?

Mocht je een traditioneel beheersysteem willen gaan gebruiken, dan is de enige praktische oplossing om een biebbeheerder aan te wijzen die op bepaalde tijdstippen in de bieb aanwezig is om boeken uit te lenen. Het is aan te raden om deze verantwoordelijkheid te verdelen tussen de concierge, leerkrachten en hulpouders, zodat de bieb vaak toegankelijk is.

Ga je met de leesapp aan de slag dan is het ook mogelijk om de leerkrachten en leerlingen zelfstandig boeken te laten lenen. Dit heeft vaak de voorkeur op scholen met leerling-centrisch/constructivistisch onderwijs zoals Daltonscholen.

Wij kunnen geen beste leenproces voor je aanwijzen. Het succes van het leenproces is afhankelijk van de unieke situatie op jullie school en de uitvoering.

Hieronder vindt je een samenvattend overzicht van de drie benaderingen en een meer gedetailleerde toelichting.

Verantwoordelijkheid	Leerlingen	Leerkrachten	Hulpouders
Beheerproces	Leerlingen lenen zelfstandig boeken	Leerlingen lenen boeken via de leerkracht in de klas	Leerlingen lenen boeken via de hulpouder in de schoolbieb
Beheerprecisie	Soepel	Strikt	Strikt
Toegankelijkheid	Zeer toegankelijk	Gemiddeld	Beperkt
Tijdsinvestering leerkrachten	5 minuten per dag	15 minuten per dag	Geen extra tijdsinvestering
Betrokkenheid leerkrachten	Beperkt	Hoog	Beperkt

Via de biebbeheerder - Enige oplossing voor traditionele systemen

Bij deze benadering ligt verantwoordelijkheid bij de biebbeheerders. Dit zijn een aantal onderwijsassistenten, leerkrachten of hulpouders die op bepaalde tijdstippen helpen met het uitlenen van boeken.

Het voordeel van deze benadering is dat leerkrachten ontlast worden en de bieb altijd op orde is. Daardoor ziet de bieb er netjes uit en raken boeken minder snel kwijt.

Het nadeel van deze benadering is dat de biebbeheerders vaak na initieel enthousiasme steeds minder vaak in de bieb kunnen zijn door de werkdruk van de dagelijkse praktijk. Hierdoor wordt de schoolbieb steeds minder toegankelijk. Scenario's waarbij de schoolbieb alleen open is op dinsdagochtend en donderdagmiddag komen helaas vaak voor.

Deze benadering is succesvol wanneer er iedere dag hulpouders aanwezig kunnen zijn met eventuele aanvulling van de concierge of facilitair beheerder. De leerkrachten worden ontlast, maar blijven wel betrokken bij het kiezen van een boek om het leesplezier van de leerlingen te borgen.

Via de leerkracht

Bij deze benadering ligt de verantwoordelijkheid bij de onderwijsassistenten en leerkrachten in een klas.

Het voordeel van deze benadering is dat leerkrachten erg betrokken zijn bij het kiezen van een nieuw boek. Zo voorkomen leerkrachten dat leerlingen verkeerde keuzes maken of iedere dag een nieuw boek lenen. Het werkt extra goed op scholen met een bibliotheek in het eigen klaslokaal.

Het nadeel van deze benadering is dat het behoorlijk wat tijd kan vragen van leerkrachten. Mochten sommige Leerkrachten gebukt gaan onder hoge werkdruk en een overvol curriculum dan loop je het risico dat deze benadering wrijving binnen het team kan veroorzaken. Daardoor zal de schoolbieb op de lange termijn niet geborgd worden.

Deze benadering is succesvol binnen teams met overeenstemming. Samen zetten ze de schouders onder de ambitie om het leesplezier van hun leerlingen te verhogen. Er is ruimte en tijd om hieraan te werken.

In de praktijk werkt het als volgt:

Een leerling loopt naar de bieb en kiest zelfstandig of samen met een leerkracht een boek. Zodra de leerling een boek heeft gevonden loopt de leerling naar de leerkracht toe. De leerkracht leent via een telefoon, tablet of laptop het boek uit door de boekenlegger met QR-code van de leerling en de barcode van het boek te scannen. Dit hele proces duurt ongeveer 10 seconden.

Via de leerling

In dit scenario lenen de leerlingen zelfstandig boeken uit de schoolbieb.

Deze benadering heeft als voordeel dat de bieb altijd toegankelijk is en dat leerkrachten ontlast worden. Het werkt extra goed op basisscholen met een bibliotheek in de klas en voor leerlingen die gewend zijn om verantwoordelijkheid te nemen.

Het nadeel van deze benadering is dat leerlingen vaker boeken vergeten in te leveren. Dat zul je in het begin niet merken, maar over de tijd dreig je hierdoor het overzicht te verliezen. Leerkrachten hadden verwacht geen tijd te hoeven steken in het uitlenen van boeken, maar zijn nu alsnog bezig met het corrigeren van de fouten van de leerlingen.

Deze benadering is succesvol wanneer leerlingen gewend zijn om verantwoordelijkheid te dragen en leerkrachten goede instructie over de Leesapp kunnen geven. Leerkrachten laten het lenen over aan de leerlingen maar blijven betrokken bij het kiezen van een leuk en passend boek.

In de praktijk werkt het als volgt:

De leerling zal zelfstandig een boek lenen in de app via een Chromebook in de klas of zijn eigen Snappet tablet. Hij logt in met zijn boekenlegger en scant het boek dat hij wil inleveren. Hij vult in op welke bladzijde hij is gestopt of dat hij het boek heeft uitgelezen en levert het boek in. Daarna scant de leerling het boek dat hij wil lenen en klikt de leerling op lenen.

Hoe vaak mogen leerlingen een boek ruilen?

Een passend boekenaanbod wil nog niet zeggen dat leerlingen altijd in één keer een boek kiezen waar ze zó enthousiast van worden, dat ze het uitlezen. Wees eens eerlijk met jezelf… Ook in jouw boekenkast ligt een stoffig boek dat je gekocht hebt maar nooit gelezen hebt.

Maar wat doe je dan? Laat je leerlingen onbeperkt boeken ruilen? Dit dilemma komt je vast bekend voor, want er zijn veel leerlingen die daar gulzig misbruik van zullen maken. Zodra dit spelletje tussen leerkracht en leerling routine wordt, is een nieuwe boekenontwijker geboren.

Vanuit dit perspectief is het kiezen voor een strikter boekenruil-beleid logisch. Beide oplossingen zijn niet ideaal en daarom adviseren we een middenweg.

Ieder geruild boek is een nieuw leermoment.

Laat leerlingen een boek ruilen zo vaak ze dat willen, maar maak van het ruilen een bewust moment. Wanneer een leerling naar de leerkracht stapt met de vraag om een boek te ruilen dan stelt de leerkracht de volgende vragen:

• Wat maakt dat je dit boek niet leuk vindt?
• Wat zijn je interesses?
• Welke boeken heb je in het verleden wél uitgelezen?
• Welk boek zou je leuk vinden om te lezen op basis van de voorgaande vragen?

Mogelijk herhaal je het proces 50 keer achter elkaar. Word dan niet moedeloos, maar besef dat de leerling nog aan het leren is wat hij leuk vindt om te lezen en dat het de taak van de leerkracht is om die leerling daarin te begeleiden.

Sommige leerlingen krijgen dit van huis uit mee. Andere leerlingen hebben simpelweg wat extra aandacht nodig en dat is prima.

Het probleem is echter dat veel leerkrachten beperkte kennis van het boekenaanbod in de bibliotheek hebben. Vaak zijn ze vooral bekend met boeken uit hun jeugd en niet met de boeken van de laatste jaren.

Een software integratie met je bieb die leerlingen persoonlijke boekaanbevelingen presenteert op basis van hun leesgedrag is daarom enorm belangrijk. Een computer is hier simpelweg beter in.

Dit heeft de volgende voordelen:

• De computer is op de hoogte van alle boeken die de leerling in het verleden niet of juist wel uitgelezen heeft.
• De computer kan het unieke leesprofiel van de leerlingen matchen met het leesprofiel van honderdduizenden andere leerlingen.
• De computer is op de hoogte van het volledige boekenaanbod in de schoolbibliotheek.
• De computer weet welke boeken beschikbaar zijn zodat de leerling niet blij wordt gemaakt met een dode mus.

Hoe houden we de bieb op orde?

Een schoolbieb op orde houden is een grote uitdaging. Leerlingen gaan vaak ruiger met de materialen om dan je had het verwacht. Toch zijn er bepaalde trucs die je kan toepassen om de bieb eenvoudig op orde te houden.

Alleen lenen met het oude boek in de hand

De meest gemaakte fout is dat leerlingen een boek terugzetten zonder het boek in te leveren. Hierdoor krijg je situaties waarbij een leerling een boek wil lenen terwijl het in het beheersysteem onbeschikbaar is. Heel vervelend! We adviseren daarom om met leerlingen af te spreken dat ze alleen een nieuw boek mogen lenen wanneer ze het oude boek in de hand hebben.

Beperk het formaat van de boekenkast

Op sommige basisscholen staan alle boeken kriskras door de bibliotheek. Er is niet nagedacht over het categoriseren van boeken of de categorieën zijn te breed. Hierdoor raken leerlingen heel veel boeken aan voordat ze een leuk boek hebben gevonden. Hoe meer boeken de leerlingen aanraken hoe sneller de schoolbieb een rommeltje wordt. Het is daarom aan te raden om in dit geval te bieb beter te categoriseren.

Lees ook: Welke labels plakken we op de boeken?

De maandelijkse schoonmaak

Een slordige schoolbieb nodigt niet uit om orde te houden. Hoe meer chaos, hoe minder goed leerlingen met het materiaal omgaan. Het is daarom aan te raden om iedere maand een middagje de bieb te ordenen.

De collega die de verantwoordelijkheid draagt voor de bieb zet iedere maand opnieuw de boeken op de juiste plek en vervangt de boeklabels die eraf dreigen te vallen.

De reparatie doos

Af en toe gaat er een boek kapot. Denk hierbij aan een scheurtje in een bladzijde of een label dat eraf valt. Normaalgesproken zetten de leerlingen het boek gewoon terug om te verbergen dat ze per ongeluk iets kapot hebben gemaakt. De kans dat het de volgende keer verder scheurt is groot. Hierdoor verslechtert de kwaliteit van een kapot boek snel. Wat doe je hier aan?

Het is aan te raden om een reparatie doos in de bieb te plaatsen. Je geeft leerlingen de verantwoordelijkheid om een kapot boek in de doos te leggen en creëert een omgeving waarin ze het gevoel hebben dat dat kan zonder negatieve consequenties. Op die manier kan de beheerder tijdig kapot materiaal repareren en borg je de aantrekkelijke uitstraling van de schoolbieb.